بازدید جواد ظریف از دهلی‌نو

نویسنده: دکتر آصف شجاع

مترجم: دکتر احمد علی

بازدید جواد ظریف وزیر امورخارجۀ ایران از دهلی‌نو در زمان اختلافات روبه‌افزایش مابین ایالات متحدۀ آمریکا و ایران صورت می‌گیرد. این نشانگر موضع هند در حسابداری سیاست خارجی ایران می‌باشد. وزیر امور خارجۀ ایران با وزیر امور خارجۀ هند ملاقات نموده و مذاکرات مثبت را راجع به‌همۀ موضوعات دوجانبه مورد علاقه متقابل مابین دو کشور انجام داده. این جلسه به‌هردو رهبر فرصتی فراهم نموده تا راجع به‌وضعیت منطقه‌ای موجود ازجمله موضوع افغانستان تبادل نظر نمایند.

درحالیکه هند با ایران دارای رابطۀ متمدن هزارساله‌ای است، روابط متقابل این کشورها اخیراً به‌علّت مشارکت‌شان در زمینه‌های انرژی و ارتباطات خیلی عمیق و مستحکم‌تر شده است. ایران بطور عمده در حوزۀ امنیتِ هند قرار دارد و درمیان مهم‌ترین تدارکات نفت به‌هند از سالیان دراز می‌باشد. حتی در دوران مرحلۀ کنونی تحریمات آمریکایی بر علیه ایران که در آن واشنگتن از اعطای معافیت برای واردات نفت به‌هیچ کشور انکارورزیده؛ هند تصمیم گرفته واردات نفت خود از ایران را ادامه بدهد. هند همان روش برخورد را در آخرین مرحلۀ تحریمات آمریکایی قبل از قرارداد هسته‌ای دنبال نموده هنگامی که این کشور به‌واردات نفت خام ایرانی باوجود قیودات سرسخت به‌روند پرداخت ادامه داده. تهران پشتیبانی هند به‌ایران در آن مدّت را برسمیت شناخته و بازدید اخیر آقای ظریف باید در این پرتو نگریسته بشود.

هند همچنین مشارکت سوق‌الجیشی را با ایالات متحدۀ آمریکا نیز دارد که ایران با آن از چهار دهۀ پس از انقلاب اسلامی درسال ۱۹۷۹ تیرگی روابط داشته است. ایالات متحدۀ آمریکا در سالهای اخیر به‌صورت یکی از مهم‌ترین منابع تدارکات دفاعی برای هند درآمده است. هند نیز با ایالات متحدۀ آمریکا دارای روابط چند جانبه‌ای می‌باشد و بسیاری از سازمان‌های هندی دارای منافع بازرگانی بزرگ در آمریکا می‌باشند. در اینچنین منظره، روابط هند با آمریکا و ایران، هند را به‌یک وضعیت مهم می‌گذارد. این موقعیت هند بطور مثبت می‌تواند در ایفا نمودن بعضی از نقش میانجیگری برای رفع بحران کنونی یک نقش مهمی را داشته باشد.

اگرچه هند قسمتی از طرح اقدام جامع مشترک متّفقه مابین پنج عضو دایمی شورای امنیت سازمان ملل به‌اضافه یک یعنی آلمان و ایران، دهلی‌نو از این قرارداد هسته‌ای استقبال نموده. هند این قرارداد هسته‌ای را بعنوان یک راه حل بحران دور و بر تنازعۀ هسته‌ای ایرانی محسوب نموده. هند اعتراف نموده که ایران بطور مداوم شرایط این قرارداد را رعایت نموده که آمریکا بطور یکجانبه از آن کناره‌گیری نموده است. اکنون ایران نیز تصمیم گرفته است که از بعضی از تعهداتش تحت این قرارداد هسته‌ای به‌پاسخ سیاست اخیر آمریکا بکاهد، هند اکنون در وضعیتی قراردارد که در آن ممکن است بعضی از تعادلات جدید را در اقدامش تحت تحولات کنونی داشته باشد.

عقب‌کشی یکجانبه ایالات متحدۀ آمریکا از این قرارداد و موقف مابعد رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ بر علیه ایران ازجمله استقرار نظامی در خلیج فارس وضعیتی را در این منطقه بوجود آورده که دارای یک جنبه بسیار جدّی است. هرگونه حسابگیری نادرست توسط طرفین ممکن است این تنازعه را به‌نحوی تشدید نماید که ممکن است نه تنها برای منطقه بلکه فراتر از آن عواقب شدید را داشته باشد. در حقیقت منطقۀ خلیج تحت حوزۀ همجواری توسعه یافتۀ هند قراردارد و اینچنین تنازعه برای هند نیز خوب نیست.

تحت منظره کنونی، بازدید وزیر امورخارجۀ ایران از دهلی‌نو را می‌توان از دورنمای اعتراف پشتیبانی هند توسط ایران در این زمان آزمایشی و همچنین تلاش‌های تهران برای یافتن راه حلّی برای ادامۀ صادرات نفت ایرانی به‌هند تحت مرحلۀ کنونی تحریمات آمریکایی دید. این هم امکان‌پذیر است که ایران از طریق بازدید جواد ظریف به‌هند نشان می‌دهد که نقشی را ایفا نماید که ممکن است در تشنج زدایی مابین ایران و آمریکا که هردو با هند روابط دوستانه را دارند، کمک نماید.